AMSTERDAM, 17 april 2025 – Meer dan honderd uitingen in de podcast-serie ‘Hier hing een schilderij’ van NRC uit 2023 zijn onjuist, ongefundeerd, onnodig grievend en hiermee onrechtmatig. De podcast schendt beginselen van zorgvuldige journalistiek. Daarom verzoeken de benadeelden, Mondex Corporation en directeur James Palmer, de rechter in kort geding Mediahuis NRC B.V. op te dragen de podcast offline te halen en te rectificeren. De podcast gaat over restitutie aan de erfgenamen van het schilderij ‘Bild mit Häusern’ van Wassily Kandinsky door de gemeente Amsterdam.

​

Mondex Corporation (Mondex) en directeur-oprichter Palmer uit Toronto in Canada die de erfgenamen van het schilderij bijstonden, wijzen in hun verzoek aan de rechter op het narratief van de podcast: Mondex en Palmer zorgen ervoor dat mensen onterecht kunstwerken krijgen die eigenlijk in musea horen te hangen, en strijken met hun onethisch bedrijfsmodel miljoenen op. De podcast laat Mondex en Palmer aanduiden als ‘profiteur’ van een vermeende ‘holocaust industrie’ en ‘premiejagers’. In de podcast heet het tevens dat zij de ‘Jodenkaart’ spelen. Al deze beweringen zijn aantoonbaar en flagrant onjuist.

​

Ruim een half jaar vóór publicatie van de podcast interviewden de makers Palmer. Maar daarvan is weinig terug te horen in de podcast. Na dit interview bleef elk wederhoor uit, terwijl de podcast vooral meningen in plaats van feiten debiteert en met bronnen werkt die weinig tot nagenoeg niets weten over roofkunst.

​

De podcast wringt met de code voor NRC-journalistiek (‘waarheidsvinding, onafhankelijkheid, inte-griteit en transparantie’, alsook ‘feitelijk, zakelijk en objectief’). Vorig jaar drongen Mondex en Palmer meermaals bij NRC aan op rectificatie. Ze maakten ook kenbaar dat het hen niet gaat om geldelijke schadevergoeding maar om het rechtzetten van onjuistheden en onnodig grievende uitingen. Er volgde slechts een minieme rectificatie.

​

Geen enkele aanwijzing voor vrijwillige verkoop

​

Na een langdurige restitutieprocedure, die in 2013 begon, gaven de gemeente Amsterdam en het Stedelijk Museum in de hoofdstad begin 2022 het schilderij ‘Bild mit Häusern’ terug aan de erfgenamen. Het kunstwerk uit 1909 is van de Russisch-Franse kunstschilder Wassily Kandinsky (1866-1944). Volgens het narratief van de podcast zou het schilderij tijdens de Duitse bezetting van Nederland door de Joodse eigenaars vrijwillig zijn verkocht, dus geen roofkunst zijn. Maar er is geen enkele aanwijzing voor vrijwillige verkoop van het doek door de toenmalige eigenaars. Ook wekt de podcast de onterechte suggestie dat het schilderij in 2022 aan de verkeerde personen is weggegeven in plaats van rechtmatig aan de erfgenamen is teruggegeven.

​

Het schilderij ‘Bild mit Häusern’ is op 8/9 oktober 1940 op een veiling verkocht aan de gemeente Amsterdam. In weerwil van de podcast stelde de Nederlandse Restitutiecommissie op 22 oktober 2018 in haar bindend advies vast dat de verzoekers in de procedure inderdaad de rechtmatige erfgenamen zijn. Verder sprak de Restitutiecommissie uit dat veiling van het schilderij niet los kan worden gezien van het heersende naziregime. Maar de Restitutiecommissie woog het belang van de gemeente en openbaar kunstbezit zwaarder. Die afweging leidde tot veel nationale en internationale kritiek.

​

Hierop verwierp de door de regering ingestelde evaluatiecommissie restitutiebeleid naziroofkunst onder voorzitterschap van Jacob Kohnstamm op 7 december 2020 de gehekelde belangenafweging tussen die van verzoekers en museum: betekenisvol herstel van onrecht moet het uitgangspunt zijn van beleid. Daarnaast sprak de evaluatiecommissie uit dat bezitsverlies van een particulier die tot een vervolgde bevolkingsgroep behoorde, in de periode vanaf 10 mei 1940 geldt als onvrijwillig bezitsverlies, tenzij nadrukkelijk anders blijkt. De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap nam op 12 maart 2021 het advies van de evaluatiecommissie over. De gemeente Amsterdam en het Stedelijk Museum sloten zich hier met terugwerkende kracht volledig bij aan.

​

Mondex ondersteunt toegang tot het recht

​

De podcast stelt ten onrechte dat de ‘erfgenamen pas 54 jaar na de oorlog voor het eerst aan de bel’ hebben getrokken. De betrokken familie Lewenstein deed al in 1948 en 1999 onderzoek bij het Stedelijk Museum maar kreeg telkens niet alle beschikbare informatie. Die afwerende houding van het museum dwong de erfgenamen tot het inschakelen van Mondex als specialist in restitutieverzoeken.

​

Met meer dan twintig medewerkers en deskundigen helpt Mondex slachtoffers en nabestaanden die in de Tweede Wereldoorlog onvrijwillig kunst zijn verloren, om hun eigendommen terug te krijgen en een vorm van afsluiting van het geleden leed te bewerkstelligen. Het gaat veelal om uiterst tijdrovend en kostbaar genealogisch, historisch, juridisch en feitelijk onderzoek.

​

Bij restitutieprocedures gaat het vaak om werken met een hoge emotionele waarde, in sommige gevallen om de enige stoffelijke zaak die van een hele vermoorde familie terugkomt. Toch willen musea roofkunst bijna nooit vrijwillig teruggegeven. Hierdoor gaat het vaak om moeizame trajecten van dikwijls meer dan tien jaar. Om voor slachtoffers en nabestaanden de toegang tot het recht mogelijk te maken, werkt Mondex op basis van no cure, no pay. Mondex draagt alle doorgaans zeer hoge kosten en alle financiële risico’s. Alleen als restitutie volgt, ontvangt Mondex een percentage van de opbrengst.

​

Ten onrechte beweert de podcast dat Mondex en Palmer zich alleen inzetten voor de restitutie van ‘hele dure werken’ en geen werk maken van ‘schilderijen die alleen een emotionele waarde hebben, maar verder niet zoveel geld waard’ zijn. Mondex maakt de afweging of een restitutieverzoek kans van slagen heeft. De marktwaarde van het kunstwerk is hieraan ondergeschikt. Meer dan eens weegt de opbrengst niet op tegen de gemaakte kosten of blijft restitutie helemaal uit.​